Gitaar effecten uitleg: verschillende effecten en effectpedalen

Verschillende gitaareffecten

Een gitaareffect is een geluidseffect dat het geluid van je gitaar op een bepaalde manier vervormt of verandert. Gitaareffecten zijn er in vele soorten en maten. Bekende effecten zijn bijvoorbeeld overdrive, distortion, delay en wah-wah.
Om wat meer duidelijkheid te scheppen over wat gitaareffecten inhouden heb ik hieronder een soort categorisering gemaakt. Het onderstaande is niet als een uitputtende uitleg bedoeld, maar ik wil hiermee vooral duidelijk maken wat effecten zoal kunnen doen.

Oversturing
Een eerste categorie van effecten is de categorie van de oversturing. De veelgebruikte effecten distortion, fuzz en overdrive behoren tot deze categorie.

Deze effecten draaien om het geluid dat ontstaat als het signaal van je gitaar zodanig wordt versterkt dat je versterker niet meer het exacte geluid dat je speelt kan nabootsen maar begint te oversturen. Dit is iets dat gitaristen vroeger bereikten door hun buizenversterkers veel te hard te zetten. Nu gebruikt men vaak pedaaltjes om dat overstuurde geluid te creëren.

Ik zou oversturing willen omschrijven als het creëren van een ruiger, scheurend, warmer en vetter geluid. Effecten uit deze categorie worden vaak en in allerlei muzieksoorten gebruikt, zei het in verschillende mate. Bij metal zal een grotere oversturing worden gebruikt dan in de gemiddelde popsong. Maar van metal, shred, punk, rock, blues tot pop, je komt deze effecten in verschillende mate overal wel in tegen. Vrijwel iedere gitarist bezit wel een oversturings-pedaaltje.
In de video hieronder zie je een voorbeeld van een oversturingspedaaltje. Het betreft een Boss DS-1 distortion-pedaal (zie voor meer informatie over dit pedaaltje mijn artikel daarover):

Effecten die te maken hebben met tijd
Een andere categorie effecten zijn de effecten die betrekking hebben op het element tijd. Tot deze categorie behoren de effecten ‘delay’, ‘echo’ en ‘reverb’.

Bij delay-effecten herhaalt hetgeen je zojuist gespeeld hebt zich. Je kunt zelf instellen hoelang er moet zitten tussen de herhalingen, en hoe vaak je wilt dat hetgeen je gespeeld hebt herhaald wordt.
Het effect ‘echo’ doet eigenlijk precies wat de naam zegt, je creëert daarmee een echo van hetgeen je aan het spelen bent.
Met reverb-effecten wordt het resonerende/weerklinkende geluid dat je krijgt als je in een grote ruimte staat te spelen, zoals bijvoorbeeld een kerk, nagebootst.

Nu zou je misschien denken dat echo en reverb hetzelfde zijn, en het klopt zeker dat ze een aardige overlap met elkaar hebben, maar er zijn wel degelijk verschillen. Bij echo moet je meer denken aan wat er gebeurt als je in de bergen staat en schreeuwt. Je hoort een echo, je hoort nog een keer wat je zojuist hebt geschreeuwd. Bij reverb gebeurt dat niet, maar moet je bijvoorbeeld denken aan schreeuwen in een kerk. Je hoort dan niet het geluid dat je hebt gemaakt nog een keer, maar wat je hoort is meer een soort galm. 
Nu zou je misschien denken dat echo en delay dan weer hetzelfde zijn, maar daar zit ook weer een verschil tussen. Echo-pedalen zijn gericht op het natuurlijke echo-geluid dat je bijvoorbeeld in de bergen tegen zou komen, terwijl delay-effecten veel verder gaan. Je kunt met delay-pedalen veel onnatuurlijkere en kunstmatigere geluiden maken.

Deze effecten worden, net als de oversturings-effecten, ook in veel verschillende muzieksoorten gebruikt. Zo komen ze voor in hard rock, maar bijvoorbeeld ook in country.
In de onderstaande video zie je een voorbeeld van een delay-pedaal. Het gaat in dit geval om een Boss DD-3 Digital Delay (zie voor meer informatie over de nieuwste versie van dit pedaaltje, de Boss DD-7 Digital Delay, mijn artikel daarover):

Overig
Er zijn legio andere effecten, die andere dingen doen dan oversturing of iets met het element tijd, en er zijn wel meerdere categorieën te bedenken waar die dan in zouden passen, maar dat werkt naar mijn mening eerder verwarrend dan verhelderend. Daarom kies ik ervoor de overige effecten te scharen onder de noemer ‘overig’.

Een veelgebruikt effect dat bijvoorbeeld in deze categorie zou vallen is het wah-effect. Met een wah-pedaal, ofwel ‘wah-wah’-pedaal, kun je een geluid creëren dat klinkt als ‘wah-wah’. Een heel bekend voorbeeld hiervan is de intro van Voodoo Child (Slight Return) van Jimi Hendrix. In de video hieronder wordt een wah-pedaal gebruikt. Het gaat in dit geval om een Dunlop GCB95 Original Cry Baby wah-wah pedaal:

Een ander veelgebruikt effect dat tot deze categorie behoort is het chorus-effect. ‘Chorus’ is het Engelse woord voor ‘koor’, en dit effect doet precies wat zijn naam zegt. Het laat jouw gitaarspel klinken alsof er 2 gitaren ‘in koor’ aan het spelen zijn. Niet alsof 2 gitaren perfect tegelijk spelen, maar de een net iets langzamer dan de ander, net als wanneer je een koor hoort zingen. Een bekend voorbeeld hiervan is de main riff uit ‘Come As You Are’ van Nirvana. Hier gebruikte Kurt Cobain een Electro Harmonix Small Clone Chorus effectpedaal. Hieronder zie je een demo-video waarin dit pedaaltje wordt gebruikt:

Effectpedalen

Hoe kun je die verschillende effecten toevoegen aan jouw gitaarspel? Vaak zit er op een standaard versterker al een distortion of overdrive effect ingebouwd, die je op de versterker zelf aan kan zetten.

Hierboven zie je een voorbeeld van een versterker waarin het overdrive-effect is ingebouwd. Wanneer je op deze versterker de knop ‘OD select’ indrukt kun je het geluid van ‘clean’ (geen effect) naar overdrive veranderen.

Een nadeel van een dergelijk in een versterker ingebouwd effect is dat je tijdens het spelen van een nummer moeilijk het effect aan kan zetten, om zo van clean naar overdrive (of een ander effect) te gaan. Om tijdens het spelen zonder onderbreking te kunnen wisselen van effect, of een nieuw effect toe te kunnen voegen, zijn daarom effectpedalen uitgevonden. Deze zijn simpel middels een pedaal met de voet te bedienen.

Stompboxes

Er zijn verschillende soorten effectpedalen. Zo zijn er de zogenaamde ‘stompboxes’. Dat zijn pedalen zoals die je hieronder op de foto ziet.
Dit zijn over het algemeen kleine pedalen die één effect kunnen maken (of soms twee met elkaar samenhangende effecten, zoals delay en echo).

De stompbox hierboven is een distortion-pedaal van het merk Boss. Dergelijke pedalen worden ‘stompboxes’ genoemd, omdat je ze aan zet door met de voet op het pedaal te ‘stompen’/trappen. Bij het bovenstaande distortion-pedaal moet je op het zwarte vlak trappen om het aan/uit te zetten.

Effectpedalen zijn zeer makkelijk aan te sluiten. Wel heb je er meerdere kabels en een adapter voor nodig. Je dient namelijk een kabel van je gitaar naar het effectpedaal aan te sluiten (in de input van het pedaaltje, die op de bovenstaande afbeelding van het distortion DS-1 pedaal staat aangegeven). En verder dien je natuurlijk een kabel vanaf de output naar je versterker aan te sluiten, zodat het effect door je versterker te horen is (op de bovenstaande afbeelding staat ook de output op het pedaaltje aangegeven). Tot slot dient er een adapter te worden aangesloten tussen het pedaaltje en een stopcontact, en het pedaaltje is klaar voor gebruik.
In principe kun je ook batterijen in plaats van adapters gebruiken, maar ik vind dat niet aan te raden vanwege het feit dat je ze dan telkens zal moeten vervangen. Een betaalbare en zeer degelijke adapter zoals de Boss PSA-230S (o.a. geschikt voor, in ieder geval de meeste, Boss-pedalen) is daarom een veel betere optie.

Je kunt meerdere effectpedalen tegelijk gebruiken. Je kan met korte patchkabels meerdere stompboxes aan elkaar aansluiten, en met een zogenaamde ‘daisy chain’  kun je meerdere stompboxes op één adapter aansluiten.
Iets dat een nadeel kan zijn bij het gebruik van veel verschillende stompboxes tegelijk is dat het soms een onhandige wirwar aan kabeltje en adapters kan worden, omdat elk pedaaltje dus weer met kabels en een adapter (rechtstreeks of via een ‘daisy chain’) aangesloten moet worden.

 

Je ziet dat veel gitaristen tijdens het spelen veel van dit soort stompboxes tegelijk gebruiken. Om een onhandige wirwar aan kabels en adapters te voorkomen bevestigen veel gitaristen de stompboxes op een zogenaamd ‘pedalboard’. Dit is een soort paneel waar de pedalen naast elkaar op vast kunnen worden gemaakt, zodat ze tijdens het spelen niet verplaatsen wanneer je ze gebruikt en zodat je ze niet allemaal iedere keer opnieuw op volgorde hoeft te leggen voor het spelen. Het is ook zeer makkelijk je gehele setup aan effectpedalen te vervoeren als je ze op een pedalboard hebt gemonteerd. Het is dan ook zeer handig een pedalboard te gebruiken als je optredens doet, of als je jouw spullen weleens ergens mee naartoe neemt om met anderen samen te spelen.
Hier kun je verschillende pedalboards vinden.

Zie ook mijn artikel over pedalboards.

Multi-effect pedalen

Een ander soort effectpedalen zijn de zogenaamde multi-effect pedalen. Dit zijn pedalen, of eigenlijk panelen, waarin veel effecten zijn ingebouwd. Op zo’n paneel zitten dan meerdere pedaaltjes die je met de voet kunt bedienen. Je kunt zelf instellen welk effect die verschillende pedaaltjes genereren, en daarbij kun je dan kiezen uit een scala aan verschillende effecten.

Een groot voordeel van een multi-effect pedaal is dat je in één keer zeer veel effecten tot je beschikking hebt. Je hoeft dus niet een pedalboard te maken vol met losse stompboxes.
Het multi-effect pedaal dat je hiernaast op de afbeelding ziet, de Boss ME-80, heeft bijvoorbeeld 59 verschillende effecten.

Als je een multi-effect pedaal zou willen kopen raadt ik je aan er een te kiezen waarop in ieder geval wel genoeg voetpedalen zitten. Je kunt op de pedalen die daarop zitten verschillende effecten voor tijdens het spelen selecteren, dus het is onhandig als er minder pedalen op het multi-effect pedaal zitten dan het aantal effecten dat je (tegelijk) wilt kunnen gebruiken tijdens het spelen. Op de Boss ME-80 zitten 8 voetschakelaars (Op de foto hierboven zijn die genummerd met de nummers 1 t/m 4. Ieder van die schakelaar kan zowel aan de boven- als aan de onderkant worden ingetrapt, hetgeen maakt dat het dus feitelijk 8 verschillende pedalen zijn) en 1 expressiepedaal (die zie je helemaal rechts zitten op de foto). Deze kan bijvoorbeeld worden gebruikt als volumepedaal of als wah-pedaal. In de modus ‘manual’ kunnen 7 van die schakelaars en het expressiepedaal tijdens het spelen worden gebruikt zoals je stompboxes ook zou gebruiken. De achtste schakelaar kan tijdens het spelen worden gebruikt om te schakelen tussen de modus ‘memory’ en de modus ‘manual’.

Het is erg gemakkelijk dat je veel verschillende effecten in één zo’n multi-effect pedaal hebt zitten. Je zit niet met allemaal kabeltjes en adapters waar je wel mee te maken zou hebben als je veel stompboxes zou gebruiken in plaats van een multi-effect pedaal, je hoeft ten slotte maar één pedaal aan te sluiten als je een multi-effect pedaal gebruikt.

Daartegenover staat dat je met het samenstellen van een eigen pedalboard meer invloed hebt op de bijzonderheden, verschillende opties, kenmerken etc. van de afzonderlijke effecten die je op je board plaatst.
Op een multi-effect pedaal zullen alle effecten van één merk zijn, namelijk van het merk dat dat specifieke pedaal heeft gemaakt. Wil je dus bijvoorbeeld graag een distortion van het merk Boss, een Delay van het merk Ibanez en een Wah-pedaal van het merk Dunlop gebruiken tijdens het spelen, dan kun je er beter voor kiezen die effectpedalen los aan te schaffen.
Je kunt er dan dus voor kiezen ze ook naast elkaar te bevestigen op een pedalboard. Dit is vooral aan te raden naarmate je collectie losse stompboxes groter wordt. Maar ook als je nog niet zoveel pedalen hebt kan het handig zijn ze op een pedalboard te bevestigen, aangezien je de pedalen dan niet iedere keer opnieuw aan hoeft te sluiten en je ze niet iedere keer weer opnieuw op volgorde hoeft te leggen.

Welk effectpedaal moet je hebben?

Welk(e) effect(en) heb je nodig? Dit is iets dat afhangt van jouw persoonlijke voorkeur. Het ligt eraan hoe jij wilt klinken, en wat jij wilt spelen.
Wil je bijvoorbeeld iets spelen waarvoor een wah-wah essentieel is, bijvoorbeeld de intro van Voodoo Child (Slight Return) van Jimi Hendrix, dan klinkt het zonder een wah-wah pedaal totaal niet zoals het originele nummer. Of als je bijvoorbeeld een metal-nummer na wil spelen dat eigenlijk met veel distortion wordt gespeeld zal het zonder enige vervorming (clean) ook totaal niet klinken als het originele nummer.
Dan is het natuurlijk vervolgens ook nog de vraag of je dan moet kiezen voor stompboxes of een multi-effectpedaal.

Wat raadt ik de beginner aan? Het eerste pedaaltje dat ik kocht was de Boss DS-1 Distortion, en ik gebruik deze nog steeds. Als je rock, hard rock, metal of punk speelt raadt ik je aan om te beginnen met een oversturings-pedaaltje, zoals een distortion of een overdrive. Die effecten komen zo vaak voor dat de kans klein is dat je ze niet zo vaak zal gebruiken. Als je een kwalitatief goed oversturings-pedaaltje koopt zal het in die zin dus niet zo snel een miskoop blijken. Een dergelijk pedaaltje komt altijd wel eens van pas.

Maar als je nu al weet dat je ook veel muziek zal willen spelen waarvoor geen oversturings-pedaaltjes worden gebruikt dan ligt het uiteraard minder voor de hand om met zo’n pedaaltje te beginnen.
Heb je een brede muzieksmaak, wil je uiteenlopende muziek kunnen spelen, of heb je nog geen idee wat voor effecten jou goed van pas zouden komen maar heb je wel de behoefte om iets toe te voegen aan je gitaarspel, dan ligt het misschien meer voor de hand om te beginnen met een multi-effect pedaal. Het is in dat geval mooi dat je met een multi-effect pedaal in één keer heel veel verschillende effecten tot je beschikking hebt waarmee je kunt experimenteren.
Het zou altijd kunnen dat je later nog losse stompboxes zal willen kopen van bepaalde effecten, maar je zal als je als beginner met een multi-effect pedaal begint in ieder geval een goed beeld krijgen van wat de verschillende effecten doen. Daarom zal je er ook achter komen welke effecten je in ieder geval niet als losse stompbox zou willen kopen. Op die manier voorkom je ook dat je later een los pedaaltje koopt waar je vervolgens niets mee doet.

Het ligt er ook een beetje aan wat je doel is. Ben je een hobby-gitarist die vooral alleen thuis speelt, dan ben je met een kwalitatief goed multi-effect pedaal misschien wel meteen klaar.

Kijk hier bijvoorbeeld eens rond naar de verschillende effectpedalen die er zijn:
Verschillende stompboxes
Verschillende multi-effectpedalen

Veel speelplezier gewenst!